Czeski Wietnam na ekranie

Dopiero w 2013 roku Wietnamczycy zostali oficjalnie uznani za mniejszość narodową w Czechach, choć pierwsza fala imigracji nastąpiła już w latach 50. XX wieku. O ich życiu opowiada kilka czeskich dokumentów, od niedawna do głosu dochodzą także wietnamscy filmowcy.

Na temat wietnamskiej społeczności w Czechach panuje wiele stereotypów. Wietnamczycy najczęściej kojarzą się z pracowitymi właścicielami małych sklepów spożywczych otwartych do nocy (tzw. večerky). Drugim spectrum jest drobna przestępczość, rozdmuchiwana często przez czeskie media. Znajdujące się na skraju Pragi ogromne targowisko SAPA było do niedawna uznawane za samowystarczalne wietnamskie getto, wyjęte spod kontroli prawa. Dziś jest popularnym miejscem do spróbowania specjałów kuchni wietnamskiej i poczucia atmosfery „Małego Hanoi”. W 2015 roku swój program kulinarny dla Czeskiej Telewizji pt. „Kamu ve Vietnamu” nagrywała tam znana blogerka i kucharka Kamila Rundusová. W ostatnich latach dzięki mediom społecznościowym także Wietnamczycy skutecznie propagują w Czechach rodzimą kulturę, a zarazem zrywają ze stereotypem „sklepikarzy”. W 2015 roku Do Thu Trang za swój blog Asijatka.cz¹ otrzymała prestiżową dziennikarską nagrodę „Novinářská křepelka”, w 2018 roku instagramerką i vlogerką roku w Czechach została Bé Hà Nguyen. Ponadto Wietnamscy aktorzy coraz wyraźniej pojawiają się w czeskim kinie i telewizji, jedną z najpopularniejszych aktorek jest Ha Thanh Špetlíková. W 2018 roku jako pierwsza Wietnamka otrzymała główną rolę w czeskim filmie, rozgrywającym się częściowo w praskiej SAPIE kryminale „Miss Hanoi” (reż. Zdeněk Viktora). W jej ślady rok później poszedł aktor Duy Anh Tran, który zagrał jedną z głównych ról w komedii „Na dachu” („Na střeše”, 2019, reż. Jiří Mádl).

Skąd się wzięła w Czechach zupa pho?

Wietnamczycy zaczęli emigrować do komunistycznej Czechosłowacji pod koniec lat 50. XX wieku. Na mocy międzypaństwowej umowy postanowiono pomóc temu dotkniętemu wojną azjatyckiemu krajowi. Celem było zwiększenie kwalifikacji zawodowych wietnamskich pracowników. Co ciekawe, jak zbadała w pracy licencjackiej Nguyet Nguyenová, współpracowano nawet w dziedzinie kinematografii, szkoląc w Pradze m.in. wietnamskich techników filmowych². Początkowo do Czechosłowacji przyjechało około 10 tysięcy Wietnamczyków, w kolejnych dekadach ta liczba rosła, obecnie według szacunków żyje ich w Czechach około 100 tysięcy. Są oni trzecią najbardziej liczną mniejszością etniczną po Ukraińcach i Słowakach. Po 1989 roku wielu przyjeżdżało do Czech z nadzieją na lepsze życie. W ciekawy sposób opowiadają o tym dwa dokumenty Martina Ryšavý z 2009 roku „Bananowe dzieci” („Banánové děti”) oraz „Wyśniony kraj” („Země snů”). Decyzja o przyjeździe wiązała najczęściej całą rodzinę. Aby zebrać ogromną sumę na podróż do Europy jednej osoby należało zastawić rodzinny majątek. Gdy na miejscu okazywało się, że brakuje dla niej pracy, nie było już drogi powrotnej. Jedynym rozwiązaniem pozostawało więc założenie niewielkiego własnego biznesu, sklepiku lub restauracji oraz ciężka praca, żeby zarobić na utrzymanie i odłożyć trochę pieniędzy by posłać je do domu.

Dziś w Czechach żyją więc kolejne pokolenia Wietnamczyków, mówiące perfekcyjnie po czesku i słabo znające kraj, z którego wyemigrowali ich rodzice. Przylgnęła do nich nazwa „bananowe dzieci” – różniący się żółtym kolorem skóry, lecz „biali”, „zeuropeizowani” w środku. Wielu z nich oprócz wietnamskiego posiada także drugie czeskie imię, nadane im najczęściej w przedszkolu. I choć wietnamska społeczność w Czechach wciąż tworzy zamkniętą enklawę, zdaniem etnologów może to zmienić właśnie nowe młode pokolenie³. To właśnie młodym Wietnamczykom swój dokument „V. I. P. /Vietnamese Important People” (2013) poświęcił Lukáš Kokeš, ale co najciekawsze, pierwsze filmy zaczynają kręcić także wietnamscy twórcy kształcący się na praskiej FAMU.

Etiudy wietnamskich twórców

Wszystkie trzy filmy są autentyczną wypowiedzią młodej generacji, a zarazem umożliwiają głębsze spojrzenie na tę społeczność niż dokumenty czeskich twórców. W 2014 Dužan Duong nakręcił krótkometrażowy „Mat goc”. Tytuł w dosłownym tłumaczeniu oznacza „utratę korzeni”. Dla Wietnamczyków jest to negatywne określenie, którym nazywa się osobę nieprzestrzegającą zasad tradycyjnej wietnamskiej kultury. W fabularyzowanym dokumencie reżyser starał się odpowiedzieć na pytania, jak na kraj swych przodków patrzą urodzeni w Czechach Wietnamczycy oraz w czym ich światopogląd różni się od wartości wyznawanych przez ich rodziców. Jego kolejnym filmem jest „Ojciec Hai” („Bo Hai”) z 2017 roku, w którym ponownie podejmuje podobną tematykę. Głównym bohaterem jest młody Wietnamczyk, rozdarty pomiędzy chęcią asymilacji i spędzania czasu z rówieśnikami, a obowiązkiem pomagania rodzicom w pracy w sklepie spożywczym. Podczas Festiwalu Filmów Dokumentalnych w Jihlavie w 2017 roku etiudę Duonga wyświetlono z ciekawymi żółto-białymi napisami. Miały one uzmysłowić, jak wiele w ojczystym języku, jakiego używają Wietnamczycy żyjących w Czechach, można odnaleźć czeskich językowych naleciałości.

Zarówno Duong jak i autorka kolejnego dokumentu nie ukrywają, że w ich filmach pobrzmiewają biograficzne wątki. Rysunkowa „Mała” („Malá”, 2017) w reżyserii Diany Cam Van Nguyen opowiada o dorastaniu w Czechach z perspektywy dziecka. Mała Rong musi codziennie mierzyć się z tym, że wygląda inaczej niż rówieśnicy Dopiero kiedy dorośleje zyskuje pewność siebie i poczucie własnej wartości. Wtedy przychodzi moment być może najważniejszej życiowej decyzji – pozostać w Czechach czy wrócić do Wietnamu. Trzy ciekawe studenckie etiudy każą z niecierpliwością czekać na pierwszy nakręcony w Czechach pełnometrażowy film wietnamskiego twórcy.

PRZYPISY: